Genius Loci

De genius loci is niet meer en niet minder dan de “geest van de plaats”. Tenminste dat vertelt Wikipedia. Maar er is meer, veel meer. Een kavel wordt gedefinieerd door de begrenzingen en de inbedding in de omgeving. Dit bepaalt de gebruiksmogelijkheden en de waarde. Het zijn vooral niet-meetbare factoren die karakter en construct richting geven. De atmosfeer en “aura” van een plek worden gevormd door de historische connectie met kennis en herinnering als drager. Onze zintuigen geven duiding aan de waarneming van de factoren en door systematische analyse wordt de verbinding gevormd tussen de plek, omgeving en het bouwwerk.

Hoe groot de invloed van de genius loci op een ontwerp voor een gebouw kan zijn, is zichtbaar bij het ontwerp voor een onderwijsgebouw in het Limburgse landschap. In het heuvelachtig gebied, in de omgeving van Landgraaf, hebben wij een ontwerp gemaakt voor een schoolgebouw voor het voortgezet onderwijs. Hierbij hebben wij ons laten leiden door de directe en indirecte invloeden van de plek, de historie en de atmosfeer. Het beschikbare terrein grenst vrijwel direct aan een steile helling met een rijke geschiedenis. De hellingen en dalen in dit gebied zijn in een ver verleden ontstaan. Het grootste deel van Zuid-Limburg bestond uit water en in deze ondiepe wateren werd vooral kalk en zand afgezet. Dit heeft de zandsteenhellingen in dit gebied gevormd en voorzien in de productie van mergel. Deze hellingen waren een rijke voedingsbodem voor planten en dieren en ook het tweehonderd jaar oude hellingbos naast onze locatie is hier onderdeel van. Grote eiken, rododendrons, mezen en vinken, vossen en eekhoorns, valken en sperwers. Er is veel te zien en te horen en op enkele plekken komt de historie aan het oppervlak en vind je kiezelstenen die de hellingen mee gevormd hebben. Door deze natuurlijke habitat te vergroten en onderdeel te laten worden van ons terrein ontstaan een denkbeeldig groen werkveld waar de school een plek in gaat krijgen.

Maar ook meer actuele interventies van de jongere historie bepalen richting voor het ontwerp. De bestaande stedenbouwkundige context, de gebouwde omgeving en het bestaande hoogteverschil geven richting aan het gebouw, dat door de alzijdigheid aansluiting zoekt bij de directe buren en altijd in visueel contact staat met de natuur. Het hoogteverschil van het terrein geeft aanleiding om de gelaagdheid van het Limburgse landschap voelbaar te maken in het gebouw. Op verschillende niveaus en hoogtes is de bosrijke omgeving zichtbaar en vloeit in stappen over naar de historische helling om vervolgens tot ver in het dal te reiken. De gelaagheid in het gebouw is niet de enige directe connectie met de plek. De gloeiende lijnen in de gevel bewegen net als het landschap zachtjes van beneden naar boven en vormen samen het opgetilde maaiveld, dat een doorkijk geeft aan het leven onder de grond, een indirecte kijk in de rijke geschiedenis van gebied. Om deze historische connectie te versterken, staat in het hart van het gebouw een verticaal monolithisch blok dat aan de buitenzijde de gelaagdheid van de ondergrond laat zien.

De locatie, oriëntering, functionele opbouw en vormgeving van het gebouw zijn ontstaan door de zintuiglijke analyse van de plek, aangevuld met de verbeelding van de atmosfeer van het karakter van de omgeving. Zo ontstaat de verbinding met de plek, omgeving en historie en is de genius loci de drager van het ontwerp.

Geschreven door: Jos Hermans – architect

Dit prijsvraagontwerp is vervaardigd door RoosRos Architecten i.s.m. Buro Lubbers.