Toekomstbestendig duurzaam renoveren

Afgelopen vrijdag kopte de NOS dat de kwaliteit van onderwijsgebouwen een enorme impuls nodig heeft. Maar liefst de helft van de Nederlandse scholen is toe aan renovatie of nieuwbouw. Het probleem is dat de huidige manier waarop wij in Nederland deze opgave aanpakken, op verschillende manieren ontoereikend is. En dat terwijl wij vanuit ons vakgebied en uit ervaring weten dat er manieren zijn om zowel de kwaliteit als de duurzaamheid van schoolgebouwen sterk te verbeteren, terwijl we tegelijk tijd, geld en energie besparen en milieuschade beperken.

1. Renoveren is beter dan nieuwbouwen
Gemeenten denken bij een gedateerd schoolgebouw vaak meteen aan nieuwbouw. Maar dat is niet altijd de beste keus. Een bestaand gebouw kan net zo mooi en nieuw en duurzaam worden als een nieuw gebouw. Sterker nog: renoveren is béter dan nieuwbouwen. Circulair bouwen is de toekomst. Een compleet gebouw in gerenoveerde vorm hergebruiken is de ultieme vorm van circulair bouwen. Bovendien vereist renovatie een veel kortere doorlooptijd in adviserings-, ontwerp-, sloop- en bouwtijd. Met het oog op de enorme landelijke opgave is dat pure winst. Er zijn minder vervoersbewegingen nodig, en minder grondstoffen. Dit leidt ook tot minder stikstofuitstoot, dus de milieubelasting is aanzienlijk lager dan bij nieuwbouw. En tenslotte houd je vanwege heden-daagse regelgeving en normering meestal meer vierkante meters over bij renovatie dan bij nieuwbouw. Meer school, voor minder geld.

2. Combineer investeringsgeld en exploitatiegeld
Bij het bouwen van een onderwijsgebouw wordt de investering in het gebouw gedaan door de gemeente. De exploitatiekosten gedurende de levenscyclus van het gebouw zijn voor rekening van de school. Meestal zijn dit gescheiden geldstromen. Door deze geldstromen samen te voegen, kun je op langere termijn een veel hogere gebouwkwaliteit realiseren. Zo kan het door deze integrale benadering bijvoorbeeld mogelijk worden om een school volledig energieneutraal te bouwen en te investeren in bijvoorbeeld onderwijsvernieuwing. Dat vereist een hogere investering, die wellicht op basis van alleen het investeringsbudget niet haalbaar zou zijn. Maar als je de extra investering verdisconteert met het feit dat je twintig jaar lang veel lagere of vrijwel geen energiekosten hebt, komen de totale netto kosten veel lager uit. Dat verschil kun je inzetten om de kwaliteit van het gebouw hoger te maken, terwijl tegelijk de carbon voetafdruk van de school veel lager is. Dubbel winst dus. Maar dit vereist wel een andere manier van werken. Het team of consortium van ontwerpers, bouwers en beheerders van ieder nieuw of gerenoveerd schoolgebouw moet verantwoordelijk worden voor de volledige integrale opgave, dus zowel de realisatie als het gebruik. Dat is mogelijk. Neem de Openbare Daltonschool de Vuurvogel in Spijkenisse.

RoosRos Architecten was hier de architect binnen een consortium dat een plan mocht indienen voor een integraal ontwerp, inclusief de verantwoordelijkheid voor 20 jaar onderhoud en 20 jaar energiekosten. Ons consortium onder leiding van MeerBouw Rotterdam won deze aanbesteding met een plan waarbij we het bestaande gebouw passend hebben gemaakt bij de moderne onderwijsvisie, inclusief hedendaagse duurzaamheidsnormen. Vervolgens heeft de aannemer in een doorlooptijd van zeven weken de hele verbouwing gerealiseerd, terwijl sloop en nieuwbouw bijna twee jaar gekost zouden hebben. Door deze korte doorlooptijd was er geen tijdelijke huisvesting en dus dubbele verhuizing nodig, wat de school 5- tot 6-honderdduizend euro bespaarde. Dit bedrag kwam ten goede aan het bouwbudget, met als resultaat een modern en volledig up-to-date onderwijsgebouw waar de gemeente, docenten, leerlingen en ouders heel blij mee zijn.

3. Clusteren van opgaves
Op dit moment wordt voor vrijwel ieder te moderniseren schoolgebouw of integraal kind centrum een nieuwe aanbestedingsprocedure gestart. Dat is duur, tijdrovend en gespecialiseerd werk, dat veel menskracht kost bij gemeenten en advies- en ontwerpbureaus. Ten voorbeeld: wij werken voor een scholenkoepel in een grote Nederlandse stad. Vorig jaar hebben wij aan wel vijf aanbestedingen van deze koepel meegedaan. Sommige wonnen we, andere verloren we. Behalve kapitaalvernietiging bij ons en andere architectenbureaus, betekent dit ook een forse belasting voor toetsende instanties, zoals schoolbesturen en gemeentes. Daarom pleiten wij voor het clusteren van dit soort aanbestedingen. Door bewezen, gestandaardiseerde, modulaire oplossingen te gebruiken op verschillende onderwijsgebouwen en kindcentra tegelijk, besparen gemeenten tijd, geld en energie. En dat terwijl er ook binnen een dergelijke oplossing ruim voldoende mogelijkheden zijn om iedere school zijn eigen uitstraling en karakter te geven. Allemaal pluspunten met het oog op de noodzakelijk versnelling in het moderniseren van oude schoolgebouwen en het verbeteren van het klimaat en de duurzaamheid van onderwijsgebouwen. En voor de duidelijkheid: dit is geen utopisch vergezicht, maar iets dat op dit moment al realiteit is. Maar helaas nog te weinig. Daarom roepen wij gemeenten, schoolbesturen en projectmanagementbureaus op om de handschoen op te pakken en met deze punten aan de slag te gaan. Als wij onze kinderen hoogwaardig, gezond en toekomstgericht onderwijs willen blijven bieden, dan is er op dit thema geen tijd te verliezen.

Henk de Gelder is architect-partner bij RoosRos architecten
Sander Ros is architect en algemeen directeur van RoosRos architecten